SINGTANGMITE’ KHANDAAL: PORNOGRAPHY

4

THUMAPI:

Mimal tampi kigawm in khotaang leh saptuam bawlkhia ahihziak in, mimal tampite buaina pen khotaang leh saptuam buaina suak hi. Tulel a Khotaang leh Saptuam dinmun hoihlou leh sungmuat, seelvuallouh a hong kilangkhe pen thakhat thil thu hilou a, akum-akum a kikhol tou khaam ngellouh siatnate ziak hizaw hi. I tulel dinmun hon tuntu muhtheih leh muhtheihlouh thil tampi om hi. Muhtheihlouhte lak a khat ahih leh Numei-Pasal kikaal a thaangtatna (Sexual Immorality) ahi. Hiai numei-pasal kikaal a thaangtatna beisak zoh diing hikei mah leh, kiamsak hok zou le’ng, i gam a REVIVAL hong tun nadia thumpawlte panpih mahmah di’n ka gingta tinten hi.

Numei-Pasal kikaal a thaangtatna (sexual immorality) leh huchilam a paisualna leh huhamna (sexual perversion) uangsaktu ahih leh Pornography ahi hi. Hiai toh kisai ko’n gelh ziak ahihleh, genkhiak ngam huailou, genkhiak di zumhuai leh genkhiak dia kilawmlou a i koih ziak uh ahi. I iim ua, i genkhiak/gelhkhiak ngei louh ziak un, hiai thil-chiin hoihloutak, hon sungluh a hon nesia himahleh, a doudaalna dia panlaak diingdan omtheilou hizaw hi.

Pornography i chih chiang in, a simthoh hiam, lim hiam, video hiam a numei/pasal vuaktang a om hiam ahihkei leh numei-leh-pasal, numei-leh-numei, pasal-leh-pasal, taksalam a thaanghuaitaka kipolhna, taksapum-utna kisukbuchintuah sakna, mahni hiam mi hiam taksa-lam a kisukphurna leh a ente sukphur na diing a, et-theih dia kibawl vanzatte ahi uhi.

Tulai in ahihleh internet tungtawn in pornography kihahzat mahmah hi. Nidanglai bang a nawngkaitak a, Video Parlour hiam, inn a TV khat neih sunsun hiam, aguuk-agaal a hun remchang zong a laibu hiam, video casette hiam, CD/DVD hiam a Blue Film leh X-rated movie et chihte pen lar nawnlou hi. Internet haattak leh kimantak leh mahni mimal’ smartphonete ziak in, porn pen muh leh zat phaze leh baihsam peetmahta hi. A huchihziakin, a zatna leng uang mahmahta hi. A kihahzat luat ziak mahtak in, ngeinadan bang hial khop in ana paita a, mitampi te’n amau kisiamtanna di’n “miteng in a et uh eivele” chi in, thil poi hetlou suaksakta uhi. Miteng in a hihte uh hih teitei di chihna zaw omlou hia maw? Poi law petmah!

Pornography hoihlouhdan leh apoidan chihte khawng mipi lak a gen chi hi’n leng i koih kei ua, sawm leng I sawm hetkei uhi. Ahuchih pen lamdang lou hi, aziak ahihleh, porn en zen pi a en ngeilou/zongsanglou dan phet lou a, mi theih diing le utlou tampi om ahihziak un. Apoi mahmah chu, i genkhaiklouhziak ua, Singtangmi, Pathian Hing leh Siangthou bete’n porn enlou a leh zongsang-lou kihi tuan lou hi. Khotaang leh Saptuam aguuk a hon nesia ahihna ah, i genkhiak uh poimoh peetmahta hi. I genkhiak louh ziak mahtak in, a guuk in hon sungluh a, alangtang in hoih mahmahdan in kilang mahle’ng, aguuktak a hinkhua tampitak leh nupa-kaal nangawn porn ziak a buai a siat kholoh om tham hi. Saptuam hi’n Khotaang hitaleh, a doudaalna dia panlakna sai chih a omlam ka theikha hetkei hi. Huaiziakin, tu a panlak diingdan ngaihtuah ahihkeileh, zekai sawnsawn lai diing a, bawltheih nawnlouh hun hong omkha thei hi.

Mimal, Innkuan, Saptuam leh Khotaang a buaina himhim a venna ding a panlaak theihdan masapen leh poimohpen ahihleh, buaina pen a om chih pom (accept) ahi. Tulel a Khotaang buaina, alangtang khenkhat; Zu leh Khamtheih zuak leh zatkhelhna (Selling and abuse of Alcohol and Drugs), guuktaak-laaktaat, neekguuk-taakguuk, sum-olsam zonna, pawlpi leh pawlneu buainate himah leh, a guuk a hon sungluh a hon nesete lak ah, Lungsimlam Damtheihna (Mental Health) hoihlouhdan gentellouh in, Pornography in dinmun thupitak len hi chih thei ni.

PORNOGRAPHY TOH KISAI A INDIA’ DINMUN:

Pornography a lunglut, khovelmite tam law petmah ahiziakin, sum crore tampi a sim muhna naak suak hi. Huaiziak in abawl leh athehdarhna a kipei a summetbawlna a zangkhate’n hauhsakna in zang ua, a sumnaak uh humbitna di’n hahkat petmah uhi.

Porn etna ah India in khovel pumpi ah athumna (third) mun luah zou hi. Kum 2018 a suichetna khat dungzui in, India a porn ente lak ah 30% numeite hi uh chih mukhia ahi. Porn hi’n porn lam toh kisai himhim lemchinna etna/zatna ahihleh March 2016 and March 2017 kikaal in 75% tak in ana kal zou hi. Reliance Jio in telecom a ahong dianglutna toh kiton a, data rate kimanchik a apiakkhiak ziak ahi chih muhkhiak in om hi. Huai akipatin porn etna nasatak in India gam ah, adiak in khawtate (small towns) akipat hong uang mahmah hi. Lamka leh asehvel bang leng khawta hiven maw? Ei Singtangmi Khristiante’n bangzah percent thoh kha di’n agintat huai nasa uh?

2013 kum in, Advocate Kamlesh Vaswani in Supreme Court ah pornography khaam bik-bek (Porn Ban) diing in ngetna (petition) ana khe ngei hi. Ama’ panna ahihleh, porn i chih, lem chiin himahleh, hinkhua taktak ah mi hihse peetmah a, sex lam a zulhzauna leh hiamgam leh thagum suah a tatsiatna uangsak petmah hi’n gen hi. Vaswani in hiai petition ana khiak tungtawn in kum 2015 in Department of Telecom in Internet Service providers (Internet service pekhete) kiang ah porn website 827 khaam di’n theihsakna ana pia uhi. Himahleh, huai khaamna pen akisuahkhiak nung kar khat (1 week) leng pha lou in zukkik in ana om hi. Mipite leh Telecom Companyte hahkatna ziak in Naupang panna’ porn (child porn) chihlouhsiah teng a khaamna zukkik in ana om hi. India a online traffic hoihtaka apaina di’n porn website traffic in 70% thoh zou hi. Porn khaam a ahong om chiang in telecom operatorte sumsinna naktak a hihsiat banah mi tampite’ lunggulh leh chiin zongsat thakhat a suh a om diing ahihziak in, mipi leh telecom companyte pangkhawm in khaamna pen ana zukkiksak zou uh chihdan ahi.

Ana huchi himah leh, October, 2018 in porn khaamna (Porn Ban) athakin Uttarakhand High Court thupiakna dungzui in hong kigen lang nawn hi. A hong kipatdan ahihleh, Dehrahdun a gang-rape case khat toh kisai in Uttarakhand High court ah ngaihkhiakna September, 2018 in ana om hi. Huai hun in, mi rape a kipuangte’n, a porn et uh leng ngohtel uhi. A huchih ziakin, 2015 a porn khaamna diing a theihsakna ana kisuah pen phorhkhiak in hong om thak nawn hi. Huaimah pansan in a khaamna pen hihhing thak in hong omnawnta hi.

Huai Court Order in, Internet Service License neite kiang ah, dated 31st July, 2015 a theihsakna omsa pen mah athak a, khauhtak a ana zuita diing in, daan (law) tungtawn in thupiak suah uhi. Huai theihsakna ahihleh, ‘Sex hi’n sex lam toh kisai thanghuaitak leh kilawmloutak a lemchinna, sex toh kizawitawn a zulhzauna leh huhamna himhim, leh naupang pankhakna himhim ettheih/zattheih dia bawl a suahkhiak leh khahkhiak kham bik-bek ahi’, chih ahi.

Hiai toh kizawitawn in, India sorkar in Information Technology Act tungtawn in naupangte khualna leh humbitna di’n, daan khauhtak tungtawn in gawtna leh liauna leng ana bawlkhia hi. Huai ahihleh, naupang panna’ porn/ naupangte sex lam a nelhsiahna/suksiatna lim hiam video hiam ente/zangte, kum 5 sung suangkulh a tang diing leh sum Rs 10 Lakh tan liausak theih diing, chih ahi. Government in pornography kham mahleh, nang na hun, sum-le-pai leh deitelna zang a na et pen khaam theilou hi. Himahleh, child-pornography kham ahihziakin, huchibangte en a, huchibang koihkhia website himhim na va luut khak lel leh leng, mat leh liausak a omthei nahi chihna ahi.

Software engineer khat, Suresh Shukla kichi in porn doudaalna di’n parental control application khat ‘Filternet’ chih minvuah in ana bawlkhia hi. Ama’n a genna ah, ‘Filternet’ tungtawn a kimukhedan in, porn sites lakh 1 vaal internet ah omzou hi, chi hi. Department of Telecom, (Government of India) in October 2018 in porn website 827 kham ding in daan (law) bawl mahleh, a phatuam di tham sukha lou hi’n leng gen hi. Huai kia hilou in, Proxy server kichi zang in porn website kikhaamte ah, a en utte lutthei thouthou uhi, chi hi. (Proxy server i chih chia’n, website khat lutna dia server mundang a om zang chihna ahi a, computer/mobile zangtu omna mun pen a application zat tungtawn in selgu a, India pawlam dan a langsak chihna ahi) Tulel in ahihleh, VPN (Virtual Private Network) kichi hah zat uhi, proxy server sang a bitzaw ahihziakin. VPN in a zangtute omna mun/computer pen application phet lou in, a computer pumpi in selgu in gamdang dan in langsak hi. Pornography website kikhamte pen tua i gente tungtawn in mite ana lut zel uhi. Hiai khaamna hong suah akipat in VPN pen a Application in Indiamite mobile akipat in ki hah download mahmah chih leng muhkhiak in om hi. October, 2018 leh November, 2019 kikal in VPN App te ki download zah 405% (57 million) in kal zou hi chih leng ana mukhia uhi.

Singtangmite’n 405% lak ah bangzah percentage in i huh zou di’n gintat huai nasa uh?

MIHING’ KHUAK LEH PORN ADDICTION:

Pathian in hon siamdan i theihsiam deuhdeuh leh Melmapa Setan’ nnasepdan leng kithei siam deuhdeuh hi. Hiai theihsiamna tungtawn in Khasiangthou in Laisiangthou pansan in mahni kivenbit theihna dia panlaak diingdan hon sinsak a, Amah hatna toh panlaakna in, I doute tung ah vualzohna hon pe zel hi.

Thil chiin himhim aveel (repeat) a i vahih chiangin (bangchituk in a kaal kivang mahleh), addiction/zongsatna kichi hi.

Addict/zongsat theih thil himhimte’n i khuak omdan kikheksak uhi. A paidan ahihleh, mihing khuak a damdawi chituamtuamte (neurochemicals) nasepdan porn et in khek danglam mahmah hi. Kipahman mu a hon kitheisak, mihing khuak a kibawlkhia neurochemical/dawmdawi ahihleh ‘dopamine’ kichi hi. Mi’n porn a et chiang un, dopamine ki khahkhezel a, huai in kipahman mudan in mahni kipahtatna tun a, lungkimna thupitak pia a, huchi’n a veel a va hih utna diing in kithalawpna piangsak hi. A hichih ziak a porn et zongsat baihsam ana hi dan ahi. Porn et zongsat a baihsam diak ziak ahihleh, mihing hihna khat a, pianken leh paidan taksa-utna pen chet va sukha chiitchiat in, huai in hun tomchik lungkimna leh nopsakna tun ahihziak ahi. Huaiziak mah in, mihing hihna pen suanlam awlsam in mite’n zang zel uhi.

Dopamine a kikhahkhiak chiang in, lungsim noplouhna beisaktu damdawi (hormones) mihing taksa in a bawlkhiakte lakah, oxytocin kichi leng ki khahkhe khawm hi. Huailou, Serotonin kichi “kipahna damdawi” leng huai lawhching hon kisa sakte lak a sep poimohtak nei di’n kikhahkhe khawm zel hi.

A chian sem na di’n, hichi’n gen leng; Nu’n nau nawi a piak chiang in, nau toh a chi uh kisukha a, huai in a Nu’ khuak ah Oxytoxin pen khahkhe zel hi. Huai damdawi (neurochemical) in Nu leh a ta lungsimlam (emotionally) ah gaakkhawm hi. Huai a oxytoxin in asepdan in numei leh pasal in sex a neih chiang un leng sem hi. Oxytocin pen mihing kizopna dia gakkhawmtu leh hihkiptu nna sem hi. Huai banah, sex neih/zat ahihchiang in, damdawi (neurochemicals) khenkhat; dopamine, adrenaline, serotonin leh adangdangte kikhahkhe zel a, huaiin numei-pasal kizopna salam, lungsimlam leh khalam natawm a kipsak in, kichimatsakna nna sem khia hi. Huchi di mawng a Pathian in mihingte hon bawl a, i taksa paidan diing a lem agelsa om ahihziakin, Amah chihlouhdan a kitenna pawlam ah sex akizat chiang in siatna thuuktak leh lungzinna chiteng tun hi.

Mi’n porn a et chiangin, taksa in a bawlkhiak damdawite (neurochemicals) ki khahkhe zel ahihman in, huai lemchinna a amuh limte, mite leh mi omdan teng toh gakkhawm a om chihna a himai hi. Setan in mihingte hon suksiatna dia pan a laakdan khat ahihleh numei-pasal i hihna uh (sexuality) pen naktak in dou hi. Taksa-utna (sexual desire), Pathianin hon piak, nu-pa kikal kia a zat leh buchinsak diing pen, Setan in a zuau zang in hihsia a, a mel khawng khekdanglam a, hekkawi a, kilehlak sak a, huchi’n, huai thilhoih, Pathian in hon piak pen ahiloulou in hon zangkhial ek sak hi. Setan’ panlaakna lohching mahmah chih muhtheih in om hi.

STATISTICS (Thil phazah leh hihna thu lakkhawmna) ETNA NEIZUAL LE’NG:

USA Gampumpi a Saptuam omte suichetna (national survey) kum 5 sung a beih nung un 2017 lak in ana zousiang uhi. Huai a amuhkhiak uh ahih leh Khristian pasalte lak ah 68% in porn agige in (regular) en uh chih mukhia uh hi. Pastorte lak ah 50% in porn avangkim in en uh chih leng mukhia uhi. Lungphawnghuai asak diak uh ahihleh, pasal naupang kum 11 apat khangdawng kum 17 tan kikal te’n porn en nasa pen uh chih ana muhkhiak pen uh ahi. Huchi ahihleh, hiai naupang leh tuailaite hong piiching chiang ua chu, Saptuam sung porn zongsang a dim gopta mai lou diing hiam chih dotna lianpi toh kimaituah uh hi’n kigen uhi. Khaphang huai sa lua uh ahihdan uh leng gentel uhi.

Ei Singtangmi Khristiante lak ah huchibang suichetna ngenteltak leh ahibangtak in bawl hile’ng, i muhkhiak diing bangbang khong a omkha diam maw? Mi vaantaang gentaak louh a, pastor leh saptuam upa, saptuam makai hi’n saptuam nnasemte pornography en percent bangzah tak khawng i pha zou duam maw? Ka dip a kua hi ka ngaihtuah mai inleng.

Pornography ahihleh naupangte leh khangdawngte lak a Setan in vanzat manphatak in nei hi. Huihpi’n hattak a hon nuai chiang a thilhoih tampi a mutsiat sek dan in, Setan in porn tungtawn in naupang leh khangdawngte gentaaklouh in, piiching, chingkam taktakte tampi hihsia a, kolbuhna in zang hi. Porn et zongsakna in, sa-utna phorhkhiakna diing leh sukbuchinna diing zonna in mihing’ paidan deihhuai tampite tatlekna leh zahmohna in khekkhia hi. Hiai buaina huihpi in saptuamte poikhoihkha tak a hon nawkkha ekta ahihziakin, zalenna leh suahtatna i muhtheihna dua panlaak diingdan i ngaihtuah uh poimoh petmahta hi. Year-Plan khong in guang in, avangkim in ‘follow-up’ bang nei tou thei le hang hoih lawtel diing hi. Biakinn hoih pipi lamna diing in buiding project alakh-acrore a sim in bikhiah sek mah le’ng le, biakinn building hoihtaktak sung a kikhawmte, Jesu Khrist’ in A sisan manphatak a atatsa biakinn taktakte, saltanna tuamtuam leh kolbuh tuamtuam toh niteng a khosa khawm, suahtatna diing lametna le nei nawnlou bangzah hiam omte damna leh suahtatna diing a pan i lakkei uleh, saptuamte’n i sep diing uh semkhalou kisuak diing hi. A building poimoh mahleh, a poimoh zaw mihingte; Pathian’ Temple taktak pen lamna diing leh Jesu’ Khrist nungzuihna a hon panpihtu diing a project chituamtuam tungtawn a sinsakna/seminar tuamtuam ‘specific’ deuh a (pornography toh kisai gentel in), i neih zelzel uh poimoh petmah hi.

Technology in ma suan lua ahihziakin khovel in masawn haat a, neu haat mahmah a, huai in ahoihlam in hon khansak toh kiton in, aselam leh ahoihloulam in leng hon masawnsak mahmah hi. Hichibang thutak toh kimaituah i hihna ah Saptuam leh khotang in leng amau hihtheihna lam chiat a kivenbitna leh doudaalna lampang a kisingsa mengmeng a panlak diingdan a ngaihtuah uh kuul hi chih i tulel dinmun in ngaihtak in genkhia hi.

Khristian pasal, Jesu Khrist iit a, A nna sem kawm lah hi, hilehleng pornography sal a tang hunkhop om uh ahihziakin, kikhekna dia panlaakna poimoh petmahta chih inleng apoimoh dan genkha seng lou hi. I saptuamte sung a pasal tampi leh numei khenkhatte khuak leh ngaihtuahna porn ziaka saltanna akipat a hutkhiakna ding Bible pansan a, hiailam toh kisai a siamna neite leh theihna omsate zang a bangchi kisinsak thak diing ihi di uam chih i ngaihtuah uh kul takzet hi.

Hiai thil hoih het lou buanna di’n, hiai toh kisai nungzuihna (discipleship) lam a sinsakna kitasam ahi chih chiang kilkel ahihman in, pan lak hunta hi. Adiak a pasal tampite adia saltanna ahihziak in, suahtatna diing lampi leh panpihna i ngaihtuah uh hunta hi. Mihing haatna leh pilna kia zang inleng khovelmi tampite’n, porn hi’n thilchin zongsak dangte hitaleh, suahtatna ana ngah a, ana mualsuah zou uh ahihman in, ei Khristiante a di’n lametna lianpi kinei hi. Jesu Khrist ah Pathian in thil tengteng hihtheihna diing a haatna hon pia ahihziak in (Philiipite 4:13), i ngaihtuah mai inleng hon hanthawn in lametna tampi mahmah hon pe khin hi. Mihing in ahithei achihtan omsek mahleh, Pathian in zaw, mihingte’n ‘ahithei’ achih tan khel ah nna sem sek hi. Amah mitsuan le’ng, Aman i pornography gal hon zohsak diing hi. (2 Kronikul 20:15 leh 17).

PORN ADDICTION ZIAK KHENKHATTE:

1. Mihing i kibatlouh dungzui in, i lungput leh utzawng leng kibanglou hi. Pianken a, i taksa in a bawlkhiak damdawi chituamtuamte i neihdan leh neihzah dungzui in taksa lam a phurna leh lungluutna ana neitam zawdeuh chih bangleng omthei tham hi. Huchidan a ana omkhate a di’n bang leng porn zongsak baihsamsak thei hi. Huailou in, lungsimlam a buaina/natna (anxiety leh depression) neikhak ziakin in leng mi khenkhatte adi’n porn addict khak theih hi.

2. Hinkhua a thiltuah hoihlou khenkhatte ziakin leng lungsimlam a adiklou khat leh nih omkha thei a, huaite ziakin porn addict khak theih hi. Neulai leh khantouhna boruak leh kim-kiang a thil ana tung khenkhatte ziak in leng porn addict baisam sak thei hi: Numei-pasallam a tatsiatna (Sexual abuse) thuakkhak ziak, Numei-pasallam a thangtatna leh zatkhelna omna lak a omkhak leh khantouh khak leh huchilam thil dangdangte ziakin porn addiction omthei hi.

3. Khotaang leh lawm-le-vual lak a nawlkhin, pampaih leh simmoh a omziak in leng porn addiction omkha thei hi. I gensa mahbang a, porn in lungkimna leh nopna tun ahihziak in, hiai thil in nopsakna tomchik apiak ah pomtaak hi a kitheihna pen zonna in zatkhak theih hi. Taksa-utna pen midang panglou a eimah a kisukbuchintheih ahihziak leh ki hehnepna diing a eimah kipiak theih ahihziakin, porn ah baihlamtakin lungkimna va zon khak theih hi. Himahleh, mi’n zongsang (addict) ahihlam hong kiphawk chiang a, kingaihsiatna leh mahni kimohpaihna tun zel inchin, huchibang lungsim put lah deihlouh a paihkhiak zok theih hilou zel hi. Ahuchih chiangin, ‘a noptuam khak leh’ chi in porn mah va belh khak theih zel a, porn a va etchiang un lah nopsak sung tomchik zoh chiang in kisiamtanlouhna leh mimoh kisakna in dim zel uhi. Huai suahtatna-bei kikual (Vicious cycle) a taangkhate a dia pawtkhiak leng namai hilou thei hi. Hiai in lungsim lam kia hilou in taksalam ah leng, damtheihlouhna chituamtuam tun thei hi. Huai kia hilou in, numei-pasallam a kipolhna (sex) toh kisai a omdan leh chiindan hoihlou pokhe sek a, zite tung natawm ah tatsia leh kilehlak tak in pasal khenkhat khosa sek uhi. Lungsimlam leh taksa lam buai ahihtak ziakin, khalam chu abuai disa chihna ahi. Alangtang in hinkhua ngeina zangdan in lang mahleh, asunggil leh a kha ah tawltakin suahtat ut in kipek kipek hi.

4) Mihingte paidan khat ahihleh, I kiim-kiang a mi leh thil omdante’n hon zou mahmah sek a, huaidan a va om baihsam a, atamzote’n leng mi hihdan leh apaidan hi chi in va hihsukmai awlsam sek hi. Lawm-le-vualte ziak a leng porn addict baihsam ahihdan thei leng hunkhop omdi’n agintathuai hi. Lawm-le-vual porn et-haatte na thuah leh nang leng amau omdan a na va om baihsam diing chihna ahi. Huchibang lawm pawlkha a, na utlouh pipi a leng hon sawllui ua, nang siatna diing poisalou lawm ahihlam na theih leh, na kihangsansak a na nutsiat ngam ngai diing hi. Taisan ngamlou na hih leh lah, amau khekthei ding a na kihatsak a lamdik-lamtang a pii leh hunkhe diing a na kisak kei leh, mangthai khawm diing chihna himai hi. Haksapi ahihziakin, Pathian’ panpihna lou a panlaak khauh diak diing hi.

Tulel in naupangte’n mobile phone, tablet leh computerte tungtawn a internet hattak zang ahihziak un, amau leh porn kikal khen/daal diing omlou himai hi. Hichibang a, ahun-aphaat lou a naupangte porn in baihsam tak a asukkhak dia a-om ziak un, theihlou kal in ana sukha petmah a, a ngaihtuahna uh peibuai in damtheihhuai lou tak in koih thei hi. Porn ahihleh lem chiin thoh ahi a, a taktak gam a numei-pasal taksa kipolhna (sex) toh kibanglou/kigamla petmah ahihziakin, naupangte’n sex toh kisai a ngaihdan leh theihsiamna a neih pen uh kawisak hi. Ahuchih chiang un ataktak leh ahidan dia agintaat pen uh porn a amuh bangbang uh sa ua, huai in akhonung a ngaihzawng khong ahon neih chiang un, angaihzawngte uh toh huai bang omdan chiin utna piangsak hi. Zi leh pasal ahon neih chiang nangawn un, nupa kikaal a salam a kizopna a kilametna pen hihbuaikha a, nupa hinkhua haksatak zat kholoh mi tanmpi om uhi.

PORN SIDE-EFFECTS KHENKHATTE:

Telsuimite’n pornography in mi a sukkhakdan toh kisai, teltak in suina hahbawl in pan nasatak la toutou uhi. Aziak ahihleh, porn addiction in azangtute’ khophawkna (sensitivity) kiamsak hiai-hiai a, hun hong pai zel chiangin, amasa sang in a poimohdan uh uang semsem hi; drug addictte’n drugs azatsawt chiang ua a dose asaan deuhdeuh dan toh kibang hi. Mi akipat tungin a houchikte (softcore) in kipansek mah le uh, huaisanga uangzaw leh huaisezaw (hardcore) in lutthuk pah uhi. Huai kia hilou in, porn en a mahni leh mahni kihihphur a, mahni taksa-utna kisukbuchin (masturbate) lou chih vang mahmah ding hi.

Porn et zongsakna in pasalte adingin a zahmoh uh khauhtheihna pen buaisak (erectile dysfunction) thei hi, a zite uh a etlahtheihna uh leh a ngaihna uh leng beisak thei hi. Huai kia hilou in numei-pasal lam a thangtatna leh huhamna hanthawntu a panla suak uhi. A zite uh tung natawm ah hihluih in numei-pasallam a omdan kilawmlou leh kilehlak khong a ompih bang leng om uhi.

Porn en zel na hihleh, A hoihlou lam ah nang hi’n na iitte sukha petmah ahi chih thei in aw? Na ngaihtuahna a paidan ahoihloulam in khek a, mi himhim toh na ki chimattheihna uh natawm khek zou hi. Saptuam leh khotang kiaksiatna tuntu a nasatak a panmun nei na hi chihna ahi a, suahtatna diing buaipih a panpihna na zon kul hi. Panpihna poimoh nahih poisa kenla, mi hon panpihthei diing zon poisa ke’n. Athuak nang mah na hih ziakin, na suahtatna dia panla diing leng nang mah nahi. Kuamah akhiallou ki omlou hi. Khial na hihlam kithei kawmkawm a, suahtatna diing lampi na zon kei leh suahtat haksa deuhdeuh dia, damsung daih a na guk sual leh na saltanna thil suakkha thei hi.

Pornography, masturbation and illicit sex (nupa kal lou himhim a sex zatna) chihte in salam ah nopsakna tun mahleh, sawt daih ngeilou hi. Hichidan a numei-pasallam a thangtatna pen aziak omut viau sek a; taksa utna (huukna) ziak kia hizawlou in, mimal a lungsimlam leh khalam a buaina neihziak ana hi ut zaw sek hi chih i theih leng poimoh hi. Porn pen mimal buaina a taisiatna leh haksatnate tomchik sung hon mangngilhsaktu dia kibukna dia zat zat khak leng baihsam mahmah hi. Huaiziaka porn addict hizawlou a, “pom a om ka hi”, “ iit a om ka hi” , “phatuam leh mantaak ka hi” chih a kitheihtelnate zonna ziak ana hizaw thei hi. Aziak ahihleh porn et in, midangte akipat i muhlouh; lungkimna, hihhoih kisakna leh pahtatna chihte hon tun ahih ziak ahi.

Mihinglam a nopsakna himhim ngaih poimoh in nei sek mahleng, ahoihlou lam hon tuntu in pang sek hi. Khovel theihdan a nopsakna i delhdelhte pen a manbei ana hingei lou a, thilhoih tampi chan malam a delh sek i hihlam uh i kitheih leng poimoh hi.

Porn en hih khawng poisalou dan a, ‘miteng in a et uh eivele’ chi in, khovel paidan leh mihing hihna suanlam bawl in tampite om mah le uh, alungsim guuktak ua zaw, moh kisakna, mimoh kisakna, mahni ki kihna chihte in dim ut viau uhi. Suahtatna lunggulh tampi om dia gintathuai ahihziak in, Saptuam leh khotaang makai zahtathuai, vaihawmsiam leh lemgelsiamtaktak heutute’n pan hon lak uh poimoh hi. Amaute lak mah ah leng suahtatna poimoh om tham dia gintathuai ahihziak in.

PATHIAN IN SEX A KHELHNA (Sexual Sin) A NGAIDAM HI:

1 Johan 2:16 ah, ‘Khovel a thil om tengteng, sa utnate, mit utnate, damsung thupina limte khawng Pa a kipan ahi kei a, khovel a kipan ahi zaw ngal a’ chih imu hi.

Hiai Bible chang in khelhna seh golpi thum(3) in khen hi chih ithei hi.

Pornography in sa-utnate a suakkhe sak a, mit-utnate abuching sak chih leng ithei hi. Damsung thupina limte ahihziakin Pathian a kipat ahikei a, khovel a kipan ahih chih, i Laisiangthou in hon hilh hi. Khovel paidan ahihziakin, hiaite chiin a neikha ihih leh i paihkhiak leh tawpsan hunta hi. Khovel paidan a pailou dingte khovel paidan a ina pai khakchiang in, agu om a, ki tawl mahmah hi. Setan in Pathian toh na kizopna hihbuai theih teng a hihbuai ahi chih chiamteh kawm a’ porn addiction a kipat suahtatna diing ngaituah a pan lakthak poimoh petmah ta hi. Ahunlai leng hikha dia, atawp chiang a ngong gawp a Pathian hon sapna zatheinawnlou khong a omkhak theihtham ahi chih thei ni (Romte 1:28 ; Romte 12:2).

Sex lam a khelhnate (illicit sex, porn, masturbation) himhim Pathian in ngaihdamlah neilou hi. Kisik a Amah zuante kiang ah Toupa’n A zahngaihna ziak leh hehpihna tungtawn in ngaihdamna ana pe gige hi. I hamphatdan uh i ngaihtuah chiang a kipahhuai petmah hi. Ei leh ei kikhekna dia hihtheihna nei ngellou te kihi a, A hon khek diing Jesu Khrist ahih ziakin, i hi bangbang a, ki bawlhoih masak le ngai se lou a Amah kiang zuan thei ihi chih i kihanthawnna hi hen aw. I ut a, i kiphal nakleh, Amah ei hon khek dia mansa ahi chih thei ni. Ama’n i khelhna a pat hon sawpsiang thei lua ahihziakin, Ama hon khek di’n kipekhe ni, huai ah damna muding i hihziakin. (1 John 1:9; Sam 103:12; Ephesate 1:7; Nasepte 3:19)

I theih dia poimoh mahmah khat nawn ahih leh, Pathian in I khelhnate hon ngaidam sipsip a, i khelhna gahte natawm akipat in, a zahngaihna ziak in hon suaktasak zel hi. Ahialah, khelhna gahte I nekding phal a, lakhe sese lou a leng lem hongelsak thei ahi, chih thutak I pom leng kuul hi.

Galatiate 6:7 ah, “Khem in om kei un; Pathian zaw zekhem a mawkbawl vual ahi kei; mi’n a tuh peuh uh huaimah a at nawn ngei ding ahih ziak in” chih om hiven maw?

PORN ADDICTION BANGCHI SATTAT DING?

Kolossate 3:5

Huchi’n, noumau a leilam thil deihna omte hihlum un, kingaihnate, nitnate, utna giloute, huaihamnate; huaihamna tuh milimbiakna ahi ngal a.

Mi’n porn chiin zongsat a nei a, tawp sawm zel lah tawp khe theingeilou a puuk suk thak kha zel a hih uleh, suahtatna dia lametna omnawnlou bang khawng in leng a ngaihtuahna uh paikhial thei hi. Suaktathei lou a ki-ngaihtuah ahihziak un, a thilchiin pen uh kisiamtan leh pomdam sawm in a ngaihtuahna uh bawl uhi. Hichia a ngaihtuahna uh a bawl ziak uh ahihleh, a puaksiamna dua amau leh amau a kihehnepna daan uh ahi hi. “Miteng in le ahih eivele”, “kuamah’ poi khoihkha lah hilou inga”, “kei hinkhua eivele le” chi in suanlam tuamtuam nei mahle uh leng, asunglam kawtawng a suahtat utlua a kipekpek lah suahtat didan a lametna leh ngaapna nei nawnlou kisa ana hih ziak uh hi taangpi sek hi.

Porn et zongsang, lah suakta utte’n atheih di uh ahihleh, amau kia hilou uh ahi chih ahi. 1 Korinthte 10:13 ah, Mihing thuaktheih val khemna himhim na tung uah a tung ngei kei hi. Pathian zaw muanhuai a, ama’n na thuaktheih val uh khemna na tuah uh a phal kei ding; na thuak theihna ding un khemna peuhah taikhiak na lampi a bawl pah zaw ding hi, chih i Laisiangthou’ hon sinsak ahih ziakin, tai khiak na diing lampi om pen zot a, mualsuahtheih thil ahi chih phawk kawm a panlaak poimoh hi.

Zongsatna (Addiction) chi tuamtuam beisak hiam hihkiamna diing in zongsaktheih thilte apaizia leh apaidan, science toh kithuah zen in suikhiak beh zel in om toutou hi. Khuak a om, ahi tuntun a utna pen sukbei na ding in akual a hoihlou tak a pai pen (vicious cycle) beisak sawm in panlakna thupitak leng paizui zel hi. Hiai mualsuahna dia panlaaktheihdan tampi omte lak a a phatuampen diing khenkhatte ana en ni:

1) Buaina nei hihlam kipom diing ahi:

Amasapen in buaina nei kahi chih na kipom phot poimoh hi. Ahuchih keileh hiai mualsuahna dia panlaak takzet ngai ahihziakin, nang leh nang kikhem lungawi zel a omkha a, panlaak diing poimoh saklouh khaktheih hi. Mi kiang hizolou in, nang-le-nang kiang bek ah buaina nei nahihlam na kihilh utkei leh panpihna zong a kua hiamkhat kiang a na va gen di chu haksa sim pi khat hi ding hi. Na saltanna a nuamhetlou leh haksatak hisi lah ngeinasehtak a omdet khak theih ahi a, thil dangte na muhdan natawm leng ahoihloulam in khek thei hi. Huaiziakin buaina nei kahi chih pom inlan, hon panpih thei diing zon poisa ken.

2) Omdan pilvan leh ngaihtuah detdet petmah ngai hi:

Mahni kia a om leh bangmah hihlou a om khong chiin tam louh hoih mai diing hi. Aziak ahihleh, Porn et chih khawng mahni hiam hihdi thupi lua neingellou a om maimai chiang a et hitangpi hiven maw? Hihdi neilou a mahni kia a om chiang khong a porn etna diing a utna/khemna hong om sek ahihziakin, dou leng haksa mahmah diing hi. Huaiziaka, hiai thil chin tawpsan ut taktakte a dia zaw, hihdi neilou a mahni a om maimai chiin chi khollou a, buaina ding leh sep ding zon poimoh hi. Huailou khat leng, hun zatdaan khek zek leng poimoh petmah ding hi; phone leh computer khong bang mahni chouh a omchiang a khoihlouh hamham sawm chih bang phatuam viau kha ding hi. Huchi leh na ki-suumna/ ki-dekna lampang ah ma hon suansak ding hi. Computer omna bang khek apoimoh leh khek a, porn etna mun ding alemhetlouh namun khong a koih mai leng phatuamkha diing hi.

3) Thil phatuam diing a kisukbuai:

Porn et ichih chiangin, addiction chi khat ahihna ah, et ahon tawpsan tuung in, taksa leh lungsim omdan ah haksatna leh gentheihna (withdrawal symptoms) nei sek uhi. Hun haksa ahihziak in lungkimna lah hi, a phatuam ding lah hi; taksa sawi zawina leh kimawlna, innkiim-innkiang leh khotaang leh saptuam a phattuamngaihna nnasep a, kisukbuai chihte a kisukbuai manpha mahmah ding hi. Hiai withdrawal hun a panlakna lam a kivensiam a poimoh mahmah ziak ahih leh, hiai hun a pukkik baihsam a dinmun dengdel tak a om ahih tadih ziak ahi. Ki sukbuaina ding bang leng, innsung leh mahni kia a omna mun khawng hizawlou in, inn pawlam leh kiim-kiang a mi omna deuh khong a zon hizaw leh hoih diing hi.

Bible sim leh Pathian toh hun bikhiah tuam (Quiet Time) zat khong kisin a mahni kithununna hun leng suahsak theih hi. Lawmte leh sungte veh ngai leh nnasep a huh ngai om uh hia chih khawng kan kual a phattuam diing a kisukbuai theih na diing zon poimoh ding hi.

4) Panpintu diing zon ngai poimoh in:

Na buaina leh haksatnate genkhiak zenzung ding chihna hizawlou in, apoimoh leh genkhiak diing poisa ken. Innkuanpihte hiam, lawmhoih hiam, saptuam heutute hiam, kua peuhmah hitaleh, Pathian a muanhuai ahihnaak leh, hon panpih leh Pathian’ kiang a panpihna hon ngetpih thei dingte zong in, amau kiang ah na haksatna te gen poisa ken. I khelnate kipuang khiakna ah damna om ahi chih thei kawmin, khelhna kipuang apoimoh dan in poi saklouh kisin ni (1 Johan 1:9; Paunaakte 28:13; Jakob 5:16). Huailou khat ahih leh, innkuanpihte leh lawmte toh kizopna (relationship) bawlhoih nading a panlaakna khong a hun zat a, amaute toh hun zat tam a, buaina pen amaute theihpih a buan leng apoimohna om hi. I khelh chiang un, ei mimal kia kibuai sek lou a, ei hon iittute leng buaipha a gimpha uh ahihziak in amau tung ah mohpuakna i kigotna khat a ngai a, amaute theihpihna a buan hoih lua hi. Pornography leh addiction chituamtuam mualsuah theihna dia hichi dan a, i innkuante, lawmhoihte leh Pathian a muanhuaite theihpihna a panlaakna pen phatuam mahmah hi, chih leng I theih poimoh hi. Counselling bang leng mi tamzawte’n huphurhna/litna nei mahle uh, porn hi’n addiction tuamtuam suahtatna dia panlaakna phatuam mahmah ahi chih leng chiamteh ni.

Accountability partner (moh kipuaktuah pih) hiam, prayer partner (kithumpih tuah ding) ahihkei leh honpiitu (mentor) ding zon a neih poimoh mahmah ding hi. Khristian, piangthak kichi a, Jesu’ nungzuihna kichiantak a neih sawm na hihleh, tua I genteng thum dan a kizoppih diing mi khat hiam, nih hiam, thum hiam i neih poimoh ahi chih leng i kihilh ahi. Chiamteh ni.

5) Thil sinthak diing ngai poimoh in:

Hiai addiction pen tawpsan ut taktak na hih leh, panlak takzet kuul hi. Hichilam suut te’n bang gen leh bang sinsakna anei ua chih khong kansuut poimoh hi. Mihing kibang veklou ahihziakin, pan laak dan bang leng chituam deuh zek thei a, nang mimal a dia phatuam pen ding na zon leng poimoh thei hi. Internet ah huchibang ding tampi om hi. Himahleh, internet mah a panpihna na zon leh pilvang petmah ngai ding hi. Lung kiak baihlam ahihziakin, internet tungtawn a panpihna zon sang a porn siteste mah va lutkhak theih hi. Abang hitaleh, mi tampite’n internet phatuam tak a zang in, panpihna zong ua, amau bang a suahtat utte toh bang haksatna ki kum , in ki hanthawn tuah thei uhi. Huchibang ana mualsuah khinsate toh bang kihou a, panlak dingdan kikum in mi tampite’n mualsuahna leh zohna ana mu uhi.

Khristiante adi’n bel, Pathian’ Thu suut a, hichilampang a khelhna toh kisai, Pathian’ Thu pansan a hoihlouhdan leh a khonung gu om ahihdaan theihsiamna in leng Tha guan mahmah hi. Pathian’ Thu a kipat a tha la a mualsuahtheih ahihdan mi tampite’n testimony in nei uhi

Sex lam a khelhna tawpsanloute leh tawpsanna dia panla lout Pathian Kumpigam lutlou ding uh ahihdan i Laisiangthou in hon hilh hi (Kilakna 22:15; 1 Korinthte 6:9–10; Galatiate 5:19–21; Ephesate 5:5; Hebrute 12:14)

Huchi ahihlai in, Pathian’ Thu pansan a ki hihhaat na diing i Laidiangthou mah in hon pia hi. Hiaite ana sim ni: Ephesate 6:10-18; 2 Timothi 1:7 leh 9; Tita 2:11-12; Hebrute 12:1-3; 1 Korinthte 10:23,31; 1 Korinthte 6:12-20;1 Thessalonikate 4:3-8; 2 Timothi 2:22; Ephesate 5:3-4; Genesis 39 (Joseph kihepkhiak dan).

PORN ADDICTION SATTAT A HAKSA HIA?

Porn addiction sattat haksa mah hi, hilele sattat theih ahi. Thil hithei ahi chih thei in, panlaak ding poisa kei ni.

Matthai 19:26 ah, ‘Huan, Jesu’n amau a en a, a kiang uah, Huai tuh mihing hihvual ahi kei a, Pathian a di’n bel bangkim hihtheih ahi, a chi a.’ chih i mu hi. Pathian toh ahihnak leh bangmah ahitheilou omlou chihna himai hi. Porn addiction sattat na dia tha-le-zung lut a, pan takzet leng ngai mah hi. Hilele mualsuahna ding a apoimohdan a pan late adi’n lohchinna leng om teitei hi. Mahni kia a leng hihngailou, hon panpih dia mansa Pathian sap phak a om gige kinei hizomah lai hi (Sam 46:1; Isai 59:1).

Numei-Pasallam a chiindan (Sexual behavior) pen sintawm (learned) ahi a, sinlouh thak diing thil haksa petmah hi. Huaiziakin, suahtatna hiam leh doudaalna natawm a panlaakna di’n, ei Khristiante a di’n bel, Pathian’ Thu mah pansan poimoh hi. Hichi leh, hichilam toh kisai a Pathian deihdan toh kituak leh Ama bawldan leh a omzia diktak kithei diing hi. Huai chiangin Setan in hichibang omdan hoihloute a hon khem chiangin, panlaak dingdan ana kithei dia, Pathian hatna muang in, Athu pansan in ki doudal in ki mualsuah zou diing hi (Ephesate 6:10-18).

Counselling (mi khat-le-khat a kihoulimna) tungtawn in leng doudaalna leh mualsuahna nna tampi sepkhiak theih hi. Trained counselorte’n hon taihilh hiam, hon thuhilh hiam lou diing ua, hon mohsa leh hon demlou diing uhi. Theihsiamna toh thuakpihna toh Pathian Khasiangthou piina in hon houlimpih diing uhi. Kihoulimna pen genkhiaklouh ding a kichepna nei ahihziak un, na thuguuk uh genkhe lou diing uhi.

Counselling bangziak a poimoh hiam i chih leh, mimal poimoh leh haksatna pansan a kihoulimna ahihziak in, damna ngahna suak sek hi. I haksatnate kipuakpih a, thumna toh panlaakna ahihziak ahi. Pathian in huai dia le’ng hon thupiak hiven. Counsellor panpihna toh huai addiction hong kipatdan leh ziak diing bang sutkhiak in omsek hi. Porn addiction pen taksa lam a utna leh zulhzauna ziak ana hi gige khollou tangpi a, thil dang daih bang ngoh diing ana om ut viau sek hi. Tehkhinna’n,

1) Lungsimlam natna suakthei ngaihtuahna neih (Potential mental disorders)

2) Taksalam a damtheihlouhna neih ziak

3) Mahni leh mahni kimuhdan diklou, mi toh kikal leh sex lam toh kisai a theihdan diklou.

4) Sex leh iitna theih khenlouh ziak

5) Sex pen khelhna sak theih, a zatkhelh pen hizaw ahihlam theihlouh ziak a

6) Porn a omte bang a haattak a ataktak a omzou dia kigintat louhna ziak a lungsim guk a nuamlou tak a ngaihtuahna bang leng neihtheih hi.

Hiai hon nesetu Pornography buan leh doudaalna dia panlakna dia Saptuam heutu leh makaite iki hangsansak uh poimoh ta hi. Pasal toupite’n pasal toupite’ buaina mah theisiam pen diing in i ngaihtuah hi. Panlakna pankhe di’n makai pasalte mah hong kipankhe le uh, phatuamtak a thilhoih khoihkha diing nna hon semkhethei pen diing uhi. Panlaakna ding a zaw agen bek I genkhiak ngam phot uh poimoh hiveh aw.

Thil thak himhim hong om chiang in, theihbeh leh theihchetna diing leh aphatuamna hiam alauhhuaidan awlmohhuai isak chiang in ‘Awareness Campaign’ i bawl sek vele maw? Huaidan in Pornograpy thil thak hikei mahleh, a hoihlouhdan leh lauhhuaidan genna di’n pan kila ngellou ahihziakin, Awareness Campaign chihte khong saptuam leh khotang in saithei taleng chih huai mahmah hi. Naupangte a ding in bang atuam deuh dia, nungak-tangvalte a ding in tuam deuhzek dia, nupi-papite a ding in bang tuamdeuh zek nawn ding hi. Huai baan ah, Saptuam a makai leh nasemte ading in tuam deuh nawn ding hi. Khotang sang in leng, Saptuam mah in ma hon kai leh chih uthuai kasa mahmah hi. Aziak ahihleh Setan in pornography poi khoihkhatak a vanzat  a zang ahihman in, mihing hatna leh pilna kia sangin Pathian’ hatna leh pilna, A Thu pansan in doudaalna hangsantak in pan le’ng, phatuamtakin a doudaalna omthei ding hi. Pathian I lam ah pang ahihziakin, mi tampi hunkhia in, panpihna kipe thei diing hi. Huchi leh, saptuam leh khotaang damna leh tawldamna di’n panpihna manpha hong suak dinig hi.

Huaiziak in, buaina leh hatlouhnate pen ahihna bang a pom ngam a, Pathian’ deihdan a kikhekna dia, a poimoh bangbang a panla ngam dia Toupa’ Kha in hon piina ana kalsuanpih ngam diing in Jesu Khrist min in Toupa Pathian in hatna leh hangsanna hon pia hen. AMEN.

 

– Chingngaihlian Tunglut

January 2, 2020/Article No. 11

(Laigelh toh kisai kupbeh nuam omleh, laigelhtu +919892316430 ah thuzaak theih diing hi.)

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

4 thoughts on “SINGTANGMITE’ KHANDAAL: PORNOGRAPHY

  1. Huchi bang thute i cover, article a i gelh hoihlua.

    Information khenkhat kipia te pen, ana chiamkha nailou te’n simkha le uh, a thuklut theihsemna ding ua info bangzah hiam om ahih man in hichibang te ah pilvan huai mahmah kahi.

    There is a chance an ignorant reader might misuse some of the provided informations. It should more of address the problems and less of not how people find a way to access, afterall the concerned are the endangered ones and the addicted.

    • Thanks for you comment. Haiabang a detail information kha Paite kampau a gelh masakna pen le hikha di maw? Ahialah, informed i hihdan dungzui a information pen adik-atang a zat di chu ei sia leh pha theihna a kinga himai di ahi. Internet ah hiaisang a detailed info simsenlouh in dim hi. Huaiban ah, hiai article target audience te’n zaw hiai a info ka piakte atheihlouh uh hidi’n le ka koih kei hi.

      The chances of someone who is addicted to Porn and has no knowledge of VPN and stumbling upon this article is extremely tiny. In case, someone does as you pointed out and misuse the info of this article as a resource to hack or bypass instituted ban on porn websites, it won’t be my fault and I can live with it because my intention with this article is educative and precautious in nature.

  2. Gelh hoih lua, hiai pornography a saltangte a dia suahtakna vanzat Hong hi hen.

Book Appointment