NAUPANGTE’ HIHNA LEH DINMUN THEIHSIAMPIH NI

0

Ta leh nau etkolna toh kisai genkhakna mun tampite ah, “Nu leh pate mah in theipen uh” chih kiza mun mahmah hi. School leh Sunday school khawng a heutute’n hoihtak a sinsakna ana pe diing ua lametna in a latsak ahihleh, naupangte etkolna ah, nu leh pate’ mohpuakna tamzaw in lianzaw tham mahleh, khotang’ pankhawmna ana hizaw hi. Deihthoh leh iitluat ta leh naute toh kisai ahihziak in, lungtang kihel (emotional involvement) lian mahmah hi. Huai ahihziak in, a khenchiang in, thil a hihnatak  nu leh pate’n muchian theilou uhi. Huai hunchiang in, Khrist adia tup leh ngiim neideuh a semte’ gen ngaihkhiak kithaman diing hi. Thil theihsa vek dan a koihlou in, Pathian thu toh kituak thuhoih ahih nakleh kisinthak poisakei le masawnna omzaw di’n gintakhuai hi (1 Thessalonikate 5:11 ; Sam 32:8 ; Paunaakte 16:16).

Naupangte a neulai un thumang tangpi uhi. Akum uh hong kibehlap toh kiton in, a sia-le-pha theihna uh khang in, mimal’ deihteelna hon nei ua, a mizia uah hong kilangkhia hi. Mihing a hihna uah, nu leh pate’ ngaihdan leh hoihsakdan ngaihtuah leh zuihna apan in ahong kiheikhe hiaihiai ua; amau’ ngaihdan leh hoihsakdan hon koihlian zaw deuhdeuh uhi (A hi diing mah leng ahi chih i thei diing). Huai toh kiton in, nu leh pate toh kihou theihlouhna leh kikantuahna hong omkha zel hi.

Ta leh naute kepna ah beidot-huai hun hong tunchiang in, “Ka tawp,” chihtheih hituanlou ahihman in, a piching zaw nu leh pate’n pan ahon lak ua, sinkhiak thak hon neihchiang un, tate dinmun leh tate toh kizopna bawlhoih in omzel hi. I innsung hoihna diing a hihnakleh, a poimohdan a kisuuk leh panlak poisa hetkei ni. Pathian bangkim hihthei neite i hihman un, Amah toh pangkhawm in, goutan  hon petupa’n a neulai uapan hon keppih bang in, ahong let tanpha un leng hon kepih diing ahi chih i muanngam ngai hi.

(Sam 9:10; Sam 28:7 ; Sam 112:7; Sam 119:90; Paunaakte 3:5 ; 2 Thessalonikate 3:3 ; 1 Korinthte 1:9)

Gamgi (boundary) bawlsak poimoh:

Naupang a thumanlouh ziak a tai ahih chiang in, a puaknatdan a kipat in, ataangpi in, naupangte thumang hih ut ahihdan uh i theihsiam hi. Thumang hih a ut kawmkawm un, amau’ utna toh nu leh pate’ deihdan ahong kituah louh chiang in, kikantuahna hong omsek hi. Kahna leh kiphinna, helna leh nuakna, kithuhilhna leh kihankhumna a hun tampi leh tawlhuaitak zatbei sang in, amau’ zuih diing daan (rules) bawl in, daan i bawlna ah amau leng pangsak lehang hoih diing hi.

Naupangte’n a tangpi in, gamgi (boundary) theih ut mahmah uhi. Banghih phalsak a, bangtan phalsak ahi ua, chih theihchet nuamsa uhi. Daan bawlloupi a gamgi bawl theihlouh ahihman in, daan bawlna ah panna aneih chiang un, amau leng azuih thanuam uhi. Naupang’ zuih diing daan (rules) bawlna ah, daan zui diingte ngaihdan lak leng poimoh sek ahihman in, naupangte’ hon gente leng hoihtak a ngaihkhiak sak poimoh hi. Amau’ ngaihdan leng nu leh pate’n ngaihkhiaksak uh a hihdan naupang in ana theih poimoh mahmah hi.

Nu leh pa tamzawte’n, amau’ ngaihdan toh a kituahlouh chiang in, a tate un gen hoih tawk le uh leng ngaikhe nuamlou bikbek uhi. Huai in kizopna leh kichimatna diing nakpi’n dal hi.

Daan a bawlkhawm pen uh naupante’n tangtak a azuih gige diing uh i deih ualeh, nu leh pate leng ana kithunun uh poimoh petmah hi. A  khenchiang a amau’ (nu leh pate) mah in daan a bohsiatpih chiang un, naupangte’ lungsim buaisak thei in, daan kichi himhim zahtak theilou a omsak theih ahi. Bangchihiam a lemlouh hun om theitham ahihna ah, dan a kibohsiat chiang in, aziak-asan genchian a hilh poimoh uhi. Huai di’n thanop ngai mahmah diing hi. Huchibang a hihthei di’n lunglutna leh thanopna Toupa’ kiang a nget zel diing ahi.

Tate toh midang tehkak hetlouh diing:

Naupang kum 9 a kipat khangdawng kum 23 kikal hunkhop toh counselling session leh discussion kaneikha zel uhi. Huai hun a agen uh kibang tangpi ahihleh, “Ka nu leh ka pa’n, mi toh hon tehkak nak uh…” chih ahi. Nu leh pa tampite’n amau khantouh dungzui leh, amun leh hunte toh a tate uh khantouh dan tehkak in, salhna leh thuhilhna in zangzel ua, huaithil in a tate uh kisuanglah sak in, puakgik guan suak maimah uhi. Nu leh pa tampite gentheitak a ana khanglian ahihman un, amau’ sepgim leh kuhkal ziak in, a tate uh hong khanlet hun in, sum leh pai kiningching deuhta uhi. Huaikhawng mah kamteh a nei in, a tate uh housiatna khawng in zangzel ua, amau’ hihtheihlam leh siamna toh kituaklou taksuah theihlouh lametna tate’ tung ah neisek uhi. Huchibang lametna diklou in naupangte’ lungsim ah kingaihsiatna nakpi’n tungsak zaw  hi.

A hoihlam hilou a, amau’ chinlouhna phoulakna dia lawm leh vual leh, unau pianpihte nangawn toh tehkak a ahong om chiang un, a lungtang un pawna petmah uhi. “Mi’ tate’ a feldan uh,” “Na lawmte’n mark sangpipi mu uh, nang bangchituam e!”  “Kichei le na siamkei,” “Na mel inle zil kei, na hoihkei tuamlua, akua sun na hia?” “Na U na tukzou kei,” “Na nau sang inleng na haizaw,” “Bangtan mah tungkei niteh!” chihleh, tai/salh chiang a, “Nang bang kisa la? Na dinmun le theilou. Kua vaksa la? Mihai!”  chih kampaute khawng a zakmun luat chiang un, mahni kingaihnepna leh chinlou kisakna in dim uhi. Lohsapna lauhna (fear of failure), mimal’ omzia (identity) kizonna, khanvualte’ lak a chituam utlouhna (peer pressure) toh ahong kigawmkhawm zawkmah chiang in, tampite adi’n lungsim kibichilhsak in, lungsim natna (depression leh anxiety) bang neihloh thei uh ahihman in, tuabang kampaute zatlouh teitei diing ahi.

Huchibang a i tate kem nilouhkha i hih maizen leh, eilam leng ki-etthak a, a poimoh bang a kibawldik pah diing ahi. Pathian toh i kikal leng bawlhoih poimoh lua bang leng ana hikhathei hi. Tate pen van neih-a neihthoh a, mahni kiletsakna, mimal lohchinna leh minhoihna dia nu leh pate’n a tate uh azat diing uh hilou hial hi.

Hihkhelh chiang a ngaihdam nget:

Naupangte aneu uapat amau’ poimoh bang a kemkhalou a, mahni deihdan leh hoihsakdan bang, mahni mimal poimoh taksap awnghu diing leh, mahni kikoihletna dia tate thunun a, eima’ theihna suahkhum gige a tate kem nu leh pate aw, pilvang mahmah un!

“Tate tuh Pathian’ apat goutan” ahihdan uh kilawmtak leh kamsiam taka gengen i hihsam ngal uh leh, A hon petupa, Pathian’ deihbang a amaute etkol nu leh pate’ mohpuak liauliau ahihdan theihchet poimoh lua hi. Nou, a nu leh pa’ ta ahihma tham ua Pathian’ ta himasa zaw uh ahi. Pathian in a tate nou kepdia hon piak ahizaw hi chih i theihsiam uh poimoh hi. Ahong khophawkma uapat kemtu nu leh pate ahihman un, tate toh kizopna dik bawl leh bawlhoih diing leng mi dangte hilou, nu leh pate’ mohpuak ahi masa hi. Khialsa a piang ngen i hihman un, kizopna dik bawl haksa sek mah hi. Himahleh, Pathian in tate’ sinsak mohpuakna hon pia ahihman in, Amah toh pangkhawm thei lehang zohzoh louh diing om samlou hi (Luke 1:37; Jeremia 32:27).

Huan, tate’ tung a i hihkhelh khak chiang in leng, ngaihdam nget niamzawkna dan a ngailou di’n nu leh pate’n panlak poimoh lua hi. Huai hileh, naupang tampite’n hinkhua tawldamhuai zawdeuh in zang diing uhi. Nu leh pate mohpaihsa a hinkhua zang lellel piching tampitak om ua, hinkhua tawldam hetlou in zang maimah uhi. A damsung ua kisit den, mi phazoulou kisakna leh vualphalou kisaklouhna; mahni kingaihnepna leh mohpuakna neih lauhna in a hinkhua uh nakpi’n sukha a siatloh tam mahmah uhi.

Tate’ kiang a kiniamkhiak a poimoh hun nasan a, kiniamkhiak thei mahmah lou, eimah adik hi gige i hihleh, mahni masial leh kithupisak chihna himai ahi. Eima’ hihna pen a buaihuai lampang hithei hi. Naupangte hichibang a kepna in, ahong khanlet hunchiang un, nu leh pate toh kihoutheihlouhna leh kingaihnat theihlouhna tun hi maimah hi. Ahong pichin tanpha un leng, kituaktheilou, kingainalou a omden theih kia hilou in, a zite leh a pasalte uh toh kal tanpha chidamsaklou thei a, a tute uh kepna ah leng buaipha theilai uhi. Tate toh kal kizopna a hoihna di’n zaw Pathian toh kizopna hoih neih poimoh masa hi. Huai ahihman in, a kikhelma in Pathian kiang ah kik in, kibulpat thak poisa keini. A gahhoih leh hoihlou luaktu diing nu leh pate mah i hihdan kiphawkthak ni.

Naupang thunundan poimoh diak nih en ni:

  1. Kizopna (connection): Naupangte’n, thildang tengteng sang a apoimoh zawk uh ahihleh, ei pichingte’n leng i poimoh mahmah uh, “it a om ka hi” kichih theihna ahi. ‘Tate itlou kua a om dia?’ chih dotna dawn ngailou bawlkhak theih ahihlai in, amau’ theihsiam diingdan a itna latsak poimoh mahmah hi.

Adiak in, ei singtangmite, i ki-iitna uh latsakdan i siam hetkei uhi. I kitheihsiam tuah diingdan un i ki-iitnate uh kilaktuah thei lehang zaw, mi dangte toh le i kizopna uh tampi bawlhoih leh khansak in om diing hi. Ahihhang in, tua dan in i ki-itna kilahkhiaktuah i siamkei lehle, midang toh i kizopna kitheihsiam tuah ziak in kiptak in omthei veve hi. Kizopna i chih, kamsiam ziak leh thil hihsaksiam ziak hilou in, zuaugen leh zekhem chihte hatlou in, diktat leh ginomtak in lungsimtawng apat a taktak a mi ngaihsak  a, kem a, khosak khawmna hizaw hi. Hiai kizopna hoihtak pen nu leh pa leh tate kikal a a-om chiang in, nu leh pate’n i tate haksa hetlou in thunun thei diing uhi.

I theihdia poimoh khat ahihleh, hun zangkhawm tamlou leh kihoulim tam ngellou a, a gente uh ngaihkhiaksak ngellou i hihleh, nu leh pate leh tate kizopna hoih ngeilou diing hi. Tate i houpih teng a taibawl, soisel leh thuhilhna chihte kia za gige ahih ualeh, na tate’n, na houpih diing uh huphulh mahmah diing uhi. Huai in tate toh kizopna a omsaklouh kia hilou in, abawl leng bawlhoih zoukei hial diing hi. Kizopna neilou a tate thunun chih khawng zaw, a lohsam diingsa kia hiphetlou in, tate heldia sawlna hi-ut mahmah hi.

Tate thununna a theih dia poimoh nawn mahmah ahihleh, midang kuahiam, ahihkeileh, a lawmte uh mai ah mualphoutak a thununna suahlouh diing ahi. Amau humbittu diing a nu leh pate ahon muhdan uh buaithei a, ahon zahna uh leh muanna uh kiamthei hi. A damsung ua a puakgik uh leng suakthei zawmah ahi. Hichibang a i tate ana enkol kha a, chindan a ana nei munsim i hihleh, tate’ kiang a ngaihdam nget lit hetlouh diing ahi. Naupangte kiang ah, “thil i hihkhelh chiang a ngaihdam kingen sek mah eive” chih, kichiilna hoihtak i piakkhiakna a hizaw hi.

Mikhial pen i hihlai a, Kalvari khros-a mualphoutak a i Toupa Jesu Khrist ei sik-le-tang a hong sihna, i lungtang leh i hinkhua a omkhalou, langsak khalou nu leh pa-a hon neikha uh hikha maithei hi. Ta leh naute sangmah a nu leh pate mahmah kithunun poimoh hizaw thei hi. Kisung-et mah ni.

  1. Salhna leh khutkhak toh kisai:

Naupangte’n buaina aneih chiang ua, thunundan toh kisaia poimoh mahmah khat ahihleh, a naupang doulou in, a omdan (behaviour) pen doudan kisin poimoh hi. Aw-khauh leh ngaih lualua a kikou a, simmohna kampau leh kouna kampau hoihlou pipite khawng zanglouthei hamham di’n nu leh pate’n, khagah ‘kidektheihna’ gahkhiaksak zel kisin poimoh petmah hi. Mahni tate’ tung a thuneihna nakpitak a suahkhete theihdia poimoh ahihleh, na tate un, huchibang lel di’n hon poimoh hetlou uhi; it diing, kem diing leh chiil diing in hon poimoh zaw uhi. Adiak in, Pathian’ deihdan lampi kawkmuhtu leh kongkochiik a lutdia paidan sinsaktu diing in hon poimoh kholdiak uhi.

Awl-a thil i genchiang un, ngaikhelou bangsim le uh leng, ngaikhe lawtel uhi. Ngaihtak leh khauhtak a kampau hoihlou pipi suahkhete’n i theih diing ua poimoh ahihleh, aw nem leh zaidam suah a, hehhetlou a na gente uh za in vomthei zaw lawtel uhi. Huai phetlou in, a poimoh chiang in leng zui lawtel uhi. Ei, nu leh pate’n Khagahte laka  ‘thuaktheihna’ pen ana gahkhesak phot peumah leng maw! (Galatiate 5:22,23).

Kikou loiloi leh kampau hoihlou leh kilawmlou khawng a tate taihilh gigena in phattuamna himhim neilou a, nu leh pate pichinlouhna taklang zaw hi. Kidekzoulou a tate khawng, ‘mihai,’ ‘pil ngeikei niteh,’ ‘bangmah suak kei niteh,’ ‘pianglou himai lechin hoih di hia,’ ‘hon that ve,’ ‘hon kem mahmah kei niteh,’ ‘Kinepna di omkei teh,’ chih kampaute khawng, naupangte leh khangdawngte lungsim ah a mangthei nawnlou diing in kibelh bikbek hi. Amau mimal hi’n, midang toh a kizopna uh buaisakpha in, a damsung ua a sualkhop uh haksatna piangsak thei hi. (Paunaakte13:3, 18:21; 1 Peter 3:10; Jakob 1:19,26).

Himahleh, Pathian in,  a thu toh kituak a hinkhua kikhek dia hon deih ahihman in, Ama’ siangthouna koppih di’n, omdan-gamtat, nek-le-dawn leh kampau siangthoute neihtheihna di’n, khelh kisikna diktak  toh Toupa khebul ah, nu leh pate’n kipatthak poisa keini aw! Hunkhetu leh panpihtu Pathian nei i hi uh (Sam 54:4; 55:16, 2 Timothy 1:7, Hebrute 4:16).

Naupang khutkhak toh kisai, Paunaakte13:24 ah, hiaibang in kigelh hi: “Kuapeuh a chiang zanglou in a tapa a mudah a: himahleh amah it in amah thanuamtak in asawi zel hi,” huai ban ah, Paunaakte 23:13,14 leh 22:15 in leng, naupang thununna dia chiang zang diing in hon hilh hi. I theihsiam diing ua poimoh mahmah bel, naupangte thununna diing a nu leh pate’n, ‘i Laisiangthou in phal ahi’ chi a, vuakna/saatna a suanlam a, khutkhakna ma kilangkhe hial khop a ‘chiang’ zat diing chihna hilou hial hi. A taksa uh dup, bawk, keh leh bai zen a kivuak in naupang lungsim ah engtat utna, luhlulna guan a, a vawtu nu leh pate lungsim ah kisikna leh poisakna toh puakgik hon guanzaw  hi.

Chiang i zat utleh, a khutpek uhiam, a tobou uh hiam zep in, bantha leh thaneih tengteng hilou in, khutngawng kizopna kia tangsak in ‘zep’ lengle hunlua hi. Naupang zep a sia hikei mahleh, kidek zoulou a, midang’ tung leh thildang ziak a hehna leh thangpaihnate, dahnate leh puaknatte suahkhiakna dia naupangte i zatkhak  leh, apoi tampi sukha diing hi.

Chiang zat poi ahikei a, i zatdan leh zat ziakte kivelchet poimoh hi. Naupang hoihna dia zang i hi hia, ahihkeileh, ei mimal thangpaihna leh buainate naupang’ tung a bungkhia i hizaw hia? Pilvan poimoh mahmah!

Koimunpeuh ah, nu leh pate’ pilvan zohlouh ziak in, tate etkolkhelh theih hi. A pichin hun ua dinmun sangpi tungthei diing hizenpi, i tate etkoldan, i tate kepdan leh tate’ tung a i kampau i zatkhiakte ziak khawng a tate’n mangbatna (anxiety), kingaihsiatna (depression) leh aselam a mahni kingaihnepna (low self-worth) khawng hon neihloh in, a phaakna diingtan tungzoulou mi tampi om uhi. I pilvang mahmah uh poimoh hi. Laisiangthou in, ‘thihoih hih chimtaklou’ dia hon sinsak ahihman in nu leh pate’n i mohpuakna limsakthak chiat diing in i kingen hi (Galatiate 6:9).

Pathian in nu leh pate hon panpih chiat hen, Jesu Khrist min in. Amen!

 – Chingngaihlian Tunglut 

April 15, 2021/Parenting_04

(Laigelh toh kisai kupbeh nuam hiam, print/published media – Newspaper/Newsletter/Bulletin- khawng a suahsawn nuam hiam a om leh, hehpihtak in laigelhtu +91 9892316430 ah thuzaak di’n i kingen ahi)

                             

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Book Appointment