DIWALI LEH EI SINGTANGMITE

6

I kum a hong kibehlap dungzui in Pathian’ iitna bang kitheisiam zaw deuh zel hi. Amah lauhdan bang A hehpihna ziak liauliau in kisin tou zel thei a kipahhuai kasa peetmah hi. Huai in hon phawk khiak sak hi a ka theih ahihleh, ei Singtangmi te’n houchik a i ngaih uh thil tamtak i chiinte leh i sinthakte un Pathian’ poi khoihkha lua ahi, chih ahi.
‘Naupangte khemna leh kipahna’ chi a suanlam a nei a, i kiim-kiang a pathian lem bete tawn-dan khenkhat khawng a i kihelpih sek pen uh i tulel Khotang leh Saptuam dinmun hoihlou hon tuntute lak a pangkha hidi in ka gingta hi. Huaiziakin, tutung in Diwali toh kisai kon kum ut hi.

Diwali bang ahia leh?
Diwali (Deepavali) ahihleh Sanskrit thumal ahi a, “a vual a meidet ki de,” chihna ahi. Hindute Kut (festival) poimoh mahmah ahi a, amau omna khempeuh ah thupitak leh nuamthei pen in zat in om sek hi.
Hindu Lunar calendar dungzui in Diwali pen October leh November kikaal a Kha thak (new Moon) a hong suak hun leh a mialpen hun a tungsek ahihman in, meidet (khuailu meivak, tungman a kibawl sathau meidet) de vak phingpheng sek uhi: Hiai in a etsak pii pen ahih leh ‘hoihna’ in ‘gitlouhna’ tung a vualzou hi chih ahi.

Hiai Meivak kut (“festival of lights”) pen ni 5 sung daih sek hi:
A ni masa pen ni in, innsung innpua hahsiang in Rangoli etlawmtaktak bawl sek uhi. Rangoli a hih leh anntang hekvui rong tuamtuam kihel ahi a, innsung leh innpua tuanglaite (floor) ah pak lem leh zeem (design) tuamtuam in bawl sek uhi. Rangoli ahihleh malai pek a phui-sam kawm leh amau’ Pathian biakna la sa kawm khong a ana patkhiat uh ahi. Hindu sahkhua toh kisaikha ahihman in, sahkhua ni poihmoh dangte hun in leng bawl sek uhi. Khalam a poimoh leh omze neitak hi’n ngaihtuah ua, a design leh colour zat dungzui un, tha (energy) tuam tuam khah khethei hi’n gen uhi.

A ni 2 ni ahihleh neek-leh-taak tuamtuam bawlna leh leina in zang uhi (adiak in akhum lam, Mithai, hah bawl uh hi). Huai kia hilou in, amau suangtu asisate ading in thumna bang neihsak sek uhi.

Ni 3 ni ahihleh a Nipi Ni hi a, tanau laina, lawm-leh-vual toh khawnvak tuamtuam a vual a de diudeu in, haalpuak khong haal in nuam tak in biakna leh kipolhkhawmna in zang zel uhi.

A Ni 4 ni pen ahihleh Nu-Pa kikal poimoh ngaih in nei uh a, pasalte’n a zite uh thil thawnpiak (gifts) khawng pe sek uhi.

A Ni 5 ni pen ahihleh unau numei leh pasal kizopna pahtawina di’n zang uhi.

Diwali lawmchiat mahle uh, Hindute’n India gamsung a amau omna mun (region) dungzui in a khiakna tuamchiat nei uhi:
1) India Mallam (North) ah, Raavan (10 headed demon) tung a Ram (god) vualzou a Ayodhya a tunkik vaidawnnadan in zang uhi.
2) India Simlam (South) ah, Krishna (god) in Narakasura(demon) tung a a vualzohna lopna in zang uh hi.
3) India Tumlam (West) ah chu, hiai kut pen Vishnu(god) in kumpi Bali leinuailam-khovel a vaihawm ding a khovel a kipat a nohkhiak ni chiamtehna in zang uh hi.
4) Huaiban ah, Jainte’n ahihleh, Mahavira in ‘Nirvana’ (spiritual awakening) a tan ni chiamtehna in zang uhi. Sikhte’n ahihleh, a guru-te lak ua poimoh mahmah khat mat a om khahkhiak ahih ni chiamtehna in zang uhi. Hun hong pai zel a, Buddhistte natawm in le hiai kut loppih uhi.

Diwali hun sungteng hunbi siangthou in pom uh a, Lakshmi (goddess of wealth and prosperity) in ‘Hauhsakna leh Lohchinna’ innsung a hong pawlut diing chi uhi. Lakshmi zolna leh vaidawnna di’n khawnvak chi tuamtuam a vual a de in, hiai hun in Amah biakna piibawl diak uh a, a inn kongkhak leh tawlette bang honsa in nuse sek uhi.
Inn chih ah innsung, inn kongkhak bul leh a kim akiang, biakna munte leh diil (lakes) leh luitate (rivers) natawm tung ah tungman khawnvak (clay lamps) leh khawnvaak tuamtuam de sek uhi. Mial himhim omsak louh diing chihdan ahi. Vaak tenteng le Pathian’ vaak hisese lou ahi, kha tengteng le Khasiangthou ahihlouh bang in.

2 Korinthte:11:14

Huai ahihleh a lamdang kei; Setan hial leng vak sawltak in a kibawltawm nak ahi

Ataangpi in nitaak a hong kipat toh kiton in haalpuak chi tuamtuamte (firecrackers) haal sek uhi. Hiai haalpuak pen, akhenkhatte’n kha-niin (evil spirits) hawlnadan in pom uhi.
(Huan, Setan in Setan mah a delhkhiak in amah kidou hi ding hi a; a gam tuh bangchi’n a ding dia le? – Matthai 12:26)

Hiai kut sung in nek ding a-khum a-al chi tuamtuam hiai hun a bawl dia a bikhiah se sek te uh bawl in innkuan, lawm-leh-vual, tanau-laina te toh thilthawnpiakte (gifts) bang kipetuah in ki vehtuah zel uhi. Puja (a  pathiante uh biakna hun) bang zang khawm sek uhi. Nek zonna leh sum dawnna tuamtuamte khawlsak in, innkuante leh lawm-le-vual toh zangkhawm sek uhi.

 

Prasad nek di hia nek louh di?

Biakna hun azatkhit chiang un, Prasad, (a pathiante uh mai a alatkhiaksa uh) innvengte, innkuante leh lawm leh vualte kiang ah hawm sek uhi.

Prasad‘ i chih himhim chiang in nektheih Sa pang hetlou (vegetarian) Hindu sahkhua toh kisai a omze neitak a bawl leh nek ahi hi. A pathian kiang ua alat ‘siangthou’ masak uh ahi a, huai pen mah pathian in hon piakkik chi in pom uhi. Biakna abei chiang in mite’n zahtat tak in ‘prasad’ ne sek uhi. ‘Mahaprasad’ achih uh leng om a, huai ahihleh Hindu leh Sikh te’n a Temple ua nek-leh-tak mipi nek diing a, man-bei a, ahawm sek pen uh ahi. Hiai leng a pathiante uh kiang a alat masak uh ahi.
1 Korinte 10:28 ah, Sawltak Paul in, “Ahihhang in, kua hiam in, Hiai zaw kithoihna ahi, chi a, a hon hilh leh, sia-le-pha theihna ziak in ne kei un amah nou a hon hilhpa ziak in.” chi in ana gen hi. ‘Prasad’ ichih pathian lemte kiang a kithoihna ahi chih i theihsa ahihziak in, ei Pathian hing bia Singtangmite a ding in nek siang lou ding suak hi.
“Huai asia ngaihtuah a, Amau pathian bia a ka nek lah hilou a”, chi na hih leh, Paunaakte 14:12 ah, “Mihing a dia lampi dik a kilawm a om a, himahleh huai tawpna sihna lampite ahi.” chih kigelh ahi chih kon hilh ut hi.

Gensau deuh lai leng, 1 Korinthte 8:4-8 sung ah chiangtak in kigelh hi. A tomlam in gen leng, thil tengteng siamtu Pathian khat kia om chih pomte ihi uh leh chu, Pathian lem mai a latsa nek leh dawn ei Pathian khat neite leh Toupa Jesu tungtawn a ‘Hinna’ ngahte adiing in, a poina om lou kichi hi. Hiai suanlam a ‘prasad’ nete a diing in 1 Korinthte 8:9-13 sung ah hoihtak in kigen chian hi. Atomlam in gen leng, I ‘prasad’ nek pen ei sang a khalam a hatlou zaw te kipalpuukna a suah leh poi mahmah ding chih i mu hi. Bangziak ichih leh, Amau Khrist a i sanggamte ahi ua, amau tung a hichibang a i khelh leh, Khrist tung a khial kisuak hi.

Gensau sawnsawn lai le’ng, 1 Korinthte 10:31 ah Sawltak Paul in, “Huchi’n, na nek uh hiam na dawn uh hiam, na hihpeuhmah uah leng, Pathian thupina ding ngen in hih un.” chi hi. Huchi ahihleh, Pathian min thupina dia pathian lem mai a kithoihna nektheih – ‘prasad‘ nek chih zaw hingallou deuh hiveh aw maw?

‘Prasad’ bang ahia chih theita i hihman in i nek leh neklouh di zaw, i sung a Khasiangthou in Pathianthu tungtawn a nek di hia ahihkeileh neklouh di chih hon chiansak mahmah di’n ka gingta hi. 

‘Khristian ka hi’ kichi a khovel tawndante kopsuk mai zel di maw? 

“Khristian kahi” kichi a, “mi piangthak” kahi na kichih leh Diwali lawm di khawng a phur pen leh a kithalawppen khong a va pang kha na hih leh, nang leh nang kia hilou, na Khristianpihte kia leng hilou, Jesu Khrist mualphousaktu himai mah nahi. Sanggam aw, kingaihtuah in. Na lungsim kotawng ah zaw nuam sa hetlou nahi. Na kitheihmohbawl a hiven.

Ei singtangmite leng India gam mi ihi a, India gam mi atamzaw Hindu ahi uh chih leng i theihsa ahi. Huaiziak mahtak in, i tenna peuh a Hindute toh (adiak in Khopite ah) sepna-lam ah hi’n inn-lam hitaleh, i khosa khawm ta uh hi. Diwali toh i ki kankhakna omlou himahleh i lawm leh khanvual leh sepna-lam a heutute Hindu sahkhua zui te toh ki helkhawm in i omta uhi. Khopi khawng a khosakna lam hoihzawk ziak a pem khia kitam ta ahihman in, i pilvan poimoh hi. A piichingte omdan teng mu a, en-ton a, chiing zel, i naupangte leh khangdawngte om ahihman un, amau ettontaak diing a ‘khosak leh gamtat’ ah, i mohpuakna uh, Pathian mai ah sang mahmah hi chih thei ni.
I naupangte leh khangdawngte pil peetmah uh, a lungsim uh lah haat, angaihtuahna uh lah internet leh smart phone ziak in khovel pilna leh paidan in nawk (influence) peetmah hi. Huaiziak a, a piichingte tatdan hon en sek ua, thil hoih hih di a hanthawn di a muh louh ziak un, chimoh in, amau lemtan leh nopsak didan in omsek mai uhi. Poi lua. Nu leh Pate’n Tate tung a i mohpuakna uh salam a apoimohte uh suktuah kia hilou ahi chih theih poimoh hi. Khalam leh khantawn hinna a neihna diing uah leng mohpuakna thupi mahmah nei ihi chih mai in le gen khin zoulou hi. Khotaang mite’n leng i naupang leh khangdawngte tung a mohpuakna liantak nei ihi chih thei ni.
Tu leh tu in bang, Pathian in i gamtatnate uh kigenchian ding in hon chi hitaleh, bangchi bang in i ki genchian di uh?
A’ Vualzawlna lam tuamtuam a i muhte uh simsen diing leng hilou hi. Ahia lah, A’ Vualzawlnate ei sa-utna lam leh sa-lunggulhna lam hih buchinna’n i zang zaw sop ua maw! Ama’n nuamtak a Amah i biakna di, Amah nung i zuihna dia i dinmun nuamtak ahon bawlsak ahihlam theilou in mangthai gawp hang ei….. puaknathuai ka sa mahmah!

Diwali season hi lel ahih man in, ‘diwali gifts’ tungtang ka gen zek ut hi. Sepna lam leh Hindu lawm ineihte’n ‘gift’ hon pe sek uhi. A hon piak uh ahihleh zaw, asiatna om in ka ngaihtuah hetkei hi. Hilele a ngen khawng a na va pan leh chu Christian etton tak hilou na hi chih kithei in. Gift a hon piak uh ngailou ahihdan theihsak leng poimoh hi. “Adangte a kihel utlou a gifts lah deihzel” hon chi kha thei uhi. I Laisiangthou in, Tita 2:15 ah “…. Kuamah in nang hon musit kei uh hen.” chi hi. Huaiziak a pilvan poimoh hi.
Amau sahkhua toh kisai a ei apat lam-et neitheilou uh ahihlam uh, apoimohdan a i theihsak ngam apoimoh hun leng hon tung diing ahi. Christian kichi sam i hihleh, Pathian’ min a, gingloutute lak a i hihtheilouhdan i gente khawng a nuamhetlou himah leh, Jesu nungzui ihina a anuamlou i tuah sunsun uh hiai khong hi lel tadih ahi. Amau tawndan simmoh sak di hikei mah leh, amau tawndan a hon kankuah uh ngailou ahihlam en kitheih in apoimohdan dungzui in amau le theisak le’ng, theisiam mahmah uhi. I gen ngam louh ahih leh bel thutuam ahi a kuamah i ngoh di omlou hi. Jesu nungzui taktak i hihleh, tanchinhoih puangzak di a mohpuakna piak a i om dungzui in, hiai gingloutute lak a i sepna mun ah leng huai mohpuakna pen i taksuah diing hizomahlai hi.

Kolossate 2:8 ah, “Pilvang un, huchilou in zaw kuapeuh in Khrist thu bang hilou in, mihing thugousiah leh khovel thubulte bang zaw in a thupil uh leh khemna peuh in gallak in a hon lakha ding uhi.” chi i mu hi.

I Laisiangthou in, khovel tawndan leh mihng paidan taangpite lak a kiven a poimohdan a bung a, chang a muhtheihdi’n hon na hilhkhawl hi.

A khitna di’n:
Romte 12:1-2 nguntak in ana ngaihtuah thak ni:
[1] Huchi’n, unaute aw, Pathian zahngaihna ziak in, kithoihna hing leh siangthou leh Pathian lungtuak di’n na pumpi uh kilan di’n k’on ngen ahi; huai tuh na biakna dan ding him uh ahi.
[2]Hiai khovel dan bang in om kei unla; Pathian deihlam a hoih leh, lungtuah huai tak leh, hoihkim, na theihtel theihna ding un, na lungsim uh a thak a om in hong lamdang zaw ta un.

Toupa’n simtute tengteng apoimoh hunhun a hangsantak a Ama deihlam telzaw diing in, A van khamuanna leh haatna in Jesu Khrist min in hon thuam chiat hen. Amen.

 

– Chingngaihlian Tunglut

October 21, 2019/ article No. 05

(Laigelh toh kisai kupbeh nuam omleh, laigelhtu +919892316430 ah thuzaak theih diing hi.)

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

6 thoughts on “DIWALI LEH EI SINGTANGMITE

  1. · November 4, 2021 at 5:34 am

    Pilvan nading thu poimoh tampi muh in a om a manpha e.

  2. Heutunu, nathugelh shun toh kituak in manpha mah mah ei, hon gelhjel in aw, simnuam in manphalua.

Book Appointment