DEPRESSION (KINGAIHSIATNA)

0

Depression bang ahia?

Depression i chih chiang in Lungsim Natna chituamtuam omte lak a khat ahi a, hinkhua a thil tuahte ziak a dahna hau a, kingaihsiatna liantak nei a, lamet bei hilehkilawm a kitheihna in pumbuah den hiam kahihkeileh, pumbuah zihzeh chihna hi deuh pen mai hi. Hichibang lungsim put beikhe theilou a kaal nih (2 weeks) kheng a, niteng hinkhua zatdan a buaisak leh, depression (kingaihsiatna) chih theih diing hi.

Hinkhua ah haksatna tuamtuam tuak zelzel i hihman un, depression neikha lou kuamah i omkei uhi. Himahleh, mi tamzawte huaibang lungsimput leh ngaihtuahna pai diklou apat damkhia in suakta thei pah zel uhi. Michih in i phawkdan leh vei hun sung leng kibang vek lou hi; khenkhatte damkhe baih ua, a damkhe hak deuh leng omthei mah hi. Depression neikha tampite a dinmun un hoihlam hon manoh hiam ahihkeileh a dinmun uh hon pomsiam (accept) chiang un hong damkhe thei zel uhi.

Lungsim paidan suutte gendan in, depression ahihleh natna chikhat mah ahi a, sapum a natna i neih bang a, “lungsim a natna ahi”, chi uhi. Huaiban ah, khotaang a dinmun hoih ziak hiam leh sum-le-pai neih ziak a depression neihtheih louh chih omtuan lou hi’n leng gen uhi. Depression neithei di deuh (high risk) bang leng mi ana om se uhi. Lungsim gimna, tawldamlouhna, dahna neih leh lungliap leh kingaise ngoihngoih a om chih pen mihingte’n i tuah sek uh himahleh, mi khenkhat in huchibang lungput leh lungsim paidan a pat pawtkhethei ngellou in om sek uhi. A huchih chiang in Clinical Depression ahihkeileh, Major Depression kichi sek hi. A huchih ziak mahtak in, a otsiat luat ma a etkol pah in etkol theihlouh zen a ahong om diing tampi daal hi.

Depression hiai ziak chet a om ahi va chih theih geih gige kei mahleh, a ziak taangpi deuh teng anuai a bang ahi:

Natna damkhethei nawnlou diing neihkhak, sihna/suunna, sum-le-pai leh neih-le-lam nasatak a mansuahna, innsung kitamkham, zu leh khamtheih chiin zongsakna, sepna mansuahna, sepna a kipat pension-na, numei-pasallam a bawlsiatna, innsung a thagum kisuahkhumna, lungsimlam a kibawl gentheihna, iitlouh leh donlouh-dailouh a omna, leh damdoi khenkhat nek ziakte bang in depression omthei hi.

Numei sii-neih a kan hun (menopause) leh nauneih khit toh kizom (post partum) lak khawng inleng, depression neih theih hi. Huaibang dinmun a omkhate adi’n panpihna zonpah poimoh hi. Psychiatrist treatment leh counselling thuah in damkhiakna lam a panpih petmah hi chih chiamteh ni.

Depression neikha kitam in suicide (mahni kikhuai) in khotaang hon nawkkha sek mahleh, i ngeu-etna uh lian mahmah lai hi. Poi i sa petmah hi. Saptuamte’n leng Awareness (houlimna/seminar) leh lemtheitak a kalsuanna dia sinna leh sinsakna a pan i laak sem uh poimoh hi. A siat chiang a a phatna/damna diing zong a buai vengvung sang in, a hunhun in, a siat luat ma in panlaak theih dandan in kipan le’ng, Toupa’ mai ah i gen diing uh leng beilou diing hi.

Setan in hiai lungsim natnate tungtawn a i hihna (identity) uh hon kiginglelsak (question/doubt) ahihman in, Jesu Khrist a i hihna (identity) pen mah pansan in ana dou le’ng, sukkhak leh khekkhiak phatuamtak hong om thei diing hi. Jesu Khrist ah Pathian tate i hihna uh gen diing a mohpuakna leh hihtheihna nei Saptuamte mah i hihman un, pan i laak ek uh poimoh hi.

Depression neite bangchi theihtheih diing?

Depression neite ataangpi in ki-iim sek uhi.  Muhtheih diing zen a hong latkhiak chiang in zaw, huchibang a hun bangtanhiam ana omta uh chihna leng hi taangpi sek hi. I mizia leng kibanglou ahihman in, Depression theihtheihna dia akilangkhia (signs and symptoms) leng kibanglou thei hi. Depression buante i panpihtheihna diing leh panpihna i zonpih theihna di’n a omdan uleh a kampau uh hiaidan hi sipsip kei mahleh, a taangpi in hiaidan in  kilangkhe sek hi:

1) Dahna leh patauhna nei pahpah/nei mun

2) Kipiaksiatna leh maban diing a lametbei hilehkilawm a kithei/kigen.

3) Moh kisakna, mi adi’a dongkholh kisakna, innkuante adi’a puakgik guan a kitheihna, hawm (empty) kisakna leh bangmah hilou/omze neilou kisa/kampau a nei zel.

4) Midang toh hun zatkhawmna (kihouna/kipolhna) di’a lunglutna kiam sot/nei nawn lou.

5) Hundang bangloutak a heh/khasia/nuak pahpah.

6) Thazoi/thadah ngoihngoih, gamtat leng awl a awl sot. Thil hih/sep di theinazenpi a mahni kichiil zoulou a (huphurh na a dim), suanlam bawlbawl. Taksa pum a natna ; Khutnaa, khenaa, nungnaa/kawngnaa, lunaa, liangnaa, amhai leh adangdang khawng nei a kithei (Doctor inlah sapum a natna di mu zoulou).

7) Mahni taksapum kep siangthounalam ngaipoimoh nawnlou, kihah/kisil leh hanawt chihte bang peih nawn lou/tawpsan.

8) Ihmut buai; ihmutheilou ahihkei leh ihmu tamlua, lupna a kipat thoukhe peihlou, mahni kia khawng a khongeingailou tak a om dedu.

9) Ngeina bangloutak a ann nek tamzaw/tawmzaw, munzaw/kivangzaw.

10) Niteng hinkhua a thil ngeinasehsate bang lunglutna leh kithalawpna kiam/ nei nawnlou

11) Haihot, banghiam hih chiang a lungsim petaktak (concentrate) leh thupuukna (decision) awlsamtak a laaktheih diing bang leng lathei nawn lou.

12) Sihna toh kisai, sih ut thu leh mahni kikhuai (suicide) chihte kampau a nei sek.

Depression neite bangchi kep diing?

  1. Ngaihkhiakna Poimoh:

I innkuanpihte/lawmte hiam depression nei i theih leh va thuhilh/taihilh sawm pah lou a ngaihkhiak sawm masak diing ahi zaw hi. Ngaikhia in houlimpih leng zaangkhai tuam mahmah diing uhi. I theih di’a poimoh mahmah ahihleh, thuhilhna/taihilhna poimoh het lou uh chih ahi. A thuakkhate vuak in lungsim natna neih a gentheihhuaidan thei uhi. En i theihsiamlouh leh i neihkhak ngeilouh ziak hiam ahihkeileh ana nei a, i na dam khiak pah ziak hiam in amau a neep koihsak theih mawk lou hi. Amau adi’n om in, ngaikhia in, theihsiam theihtawp suah leng, i panpihtheihna masa leh phatuamtak hi diing ahi. Amau awlmoh leh khotuah a om ahihlam uh a kitheih uh poimoh a, thuhilhna leh taihilhna poimoh lou uhi chih i gen tuantuan hi. A poimoh zaw ahihleh, omzeneitak a dotna bawl khawng ahi. Huchibang in hih thei le’ng, amau leng hong kigenkhethei diing ua, houlim dan khat leng hong omthei diing hi.

Tehkhina’n:

  • “Ngaihtuah tampi/haksatna/puakgik nei hilechin na kilawm a, non hilh ut hia? Houlim na utleh ngaikhe dia mansa kahi” chih dandeuhte khawng bang in va houpih thei le’ng, phatuam petmah diing hi.
  • A hon kupte ua pat ngaihdan ana bawlpah a, gintatthu ana pomkip pah mawk lou in, lungluttak a ngaikhiak a, theihsiam sawm in, dotna phatuam diing dot poimoh hi : “Poi k’on sakpih lua.”, “K’on dawn zaangkhai/panpih theihna om diam?”, “Haksa law di maw?” chihlamte khawng in. Huaiban ah, khohei (body language) leh kampau khenkhat; “ka theisiam lua”, “nuam hetlou di eimah ve” chihte khawng in amau ngaikhia leh limsak i hihlam theisak le’ng phatuam diing hi.
  • Houlimna a paitheihna di’a dotsiam leng poimoh hi. ‘Hi’ leh ‘i’ kia a dawntantheihte dot louh ham sawm diing ahi. Amau ningkitelsak diing zen leh thuduhman a dotna poimoh hetlou dot khak diing bang leng pilvanhuai petmah hi. A vangkal in va houpih le’ng, limsak leh khotuah a om ahihlam uh akitheih mai unleng panpihna laak utna diing lungtang pethei hi. Sa a va houpih a haksat/lemlouh leh leng, phone call hiam, video call hiam in leng kankhiak theih uhi.
  1. Panpihna zonpih diing:

Na lawm/innkuanpihte’n depression nei ahihlam uh leng kithei sese khollou maithei diing uhi. A diklou khat om ahihlam uh hong kitheihkhiak chiang uale, huchia panpihna va zon diing ahihlam leng thei sese khollou thei uhi. Va zon diing ahihlam phawkte leng ut khollou zomah maithei uh ahihna ah, panpihna zonsak in, counsellor/pastor leh huaibang a mi houlimpih theite toh a kimuhtheihna d’un pan laakpih in appointment bang laaksak in, hoh pih thei leng hoih law diing hi.

Awlmoh leh mangbat luat ziak a  counsellor/pastor leh huaibang a mi houlimpihtheite kiang a, “Ka ‘huai’ hon houpihsak in” chi a nget bang om thei hi. Amaute’n ahoupih di pen uh phuutluih a ava houpih diing uh hilou ahi chih theihsiampih ni. Aziak ahihleh, amau utna panglou a mi va houlimpih thil nuam hi hetlou a, amau leng ana kihong lou ua, phatuam ngellou taangpi hi. Huai sang in panpihna laak zumhuailou ahihdan genpih a, panpihna la diing a hasuan a, va zotpih diing khawng hizaw leh, phatuam petmah diing hi.

  1. Counselling session sunzom dia hasuanna poimoh:

Khatvei-nihvei a kikheng zungzung lou thei ahihna ah, apoimoh zahzah vei kihoulimna (counselling session) a sutzopna diing ua hasotna piak poimoh taangpi sek hi. Masuan kisa a, khit ma a tawppah chih bang omsek ahihna ah, Counsellor in hun asak matan sutzop diing ahi. “Hunta” a chih nung a leng, ‘kihoulimna session’ sutzop thak ton bang leng omthei a, masuan himahleh, kiak niam phut ni leng omthei tham hi. Huai hun chiang a counselling peih nawnlou chih bang omthei ahihna ah, sunzom di’a hasotna piak poimoh uhi. A ni diing bang a tawpkik (cancel) zel lou a a omtheihna d’ua hasot leng ngai sek uhi.

Damdoi nek toh kisai bangleng, doctorte dong lou a khawl phut hoihlou ahihziak in, koilam hiam a ngeihlouhna (side effects) omte a gen chiang ua theisiamtak a doctorte dotpih hiam, hohpih hiam di’n amau a di’n kipezou le’ng, i innvengte iitna i latsakna leng hipahmai ahi (Mark 12:31)

Thukhitna:

I Laisiangthou in hon sinsak, i puakgikte uh kidawn chiat a (Galatiate 6:2), ei sang a mi thupi koih zawk diing, mi a et zawk diing (Philippite 2:3-4), ei hoihna diing zong lou a, mi a di’a hoih zon zawk diing (1 Korinthte 10:24), iit tak a kilainat tuah chiat a; pahtawi lam ah, kideihsak tuah chiat diing (Romte 12:10) leh kapte kahpih diing (Romte 12:15) chihte i zuihna uh hong hipah diing ahihman in, awlmohna toh khongeingaitak a, i kiim-kiiang ate a diing a omthei i hihlam uh mangngilh kei niuh maw!

Pathian in Amah deihbang toh kituak awlmohna leh thanopna hon pe chiat hen aw, Toupa Jesu Khrist min in. Amen.

 

-Chingngaihlian Tunglut

January 22, 2022 / Article No. 27

Laigelh toh kisai kupbeh nuam neite’n +919892316430 ah laigelhtu thuzaak theih diing hi.)

 

**(Hiai laigelh Dorcas Platinum Jubilee Souvenir, 2021 leh Muanna Aksi – EOC monthly magazine, March 2022 – ah ana kisuah khinta hi).** 

Chingngaihlian Tunglut
WRITTEN BY

Chingngaihlian Tunglut

She is one of the two co-founders and the in-house counsellor. Her freelancing works include lots of voluntary and 'Pro Bono' counselling in church and community. She is also extensively involved as a counsellor at Bombay YMCA Counselling Centre, CBD Belapur, Navi Mumbai. She has been trained and certified in several Mental Health and associated courses. She is also a certified trainer. She is passionate about young people and the issues they face. She has facilitated workshops on Mental Health and other relevant issues and is involved as facilitator in counselling courses and Sunday School teachers training from time to time.

(Please contact her for seminars and workshops about adolescent and youth issues and mental health etc. As a trainer, she is also passionate about training and equipping people to better serve the body of the Lord Jesus Christ in children, youth and women ministry)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Book Appointment